ULUSLARARASI UZAY İSTASYONU, 2000'DEN BU YANA BİLİNMEZLERE IŞIK TUTUYOR

Uluslararası Uzay İstasyonu (UUİ), farklı ülkelerden astronotları bir araya getirerek küçük bir Dünya oluştururken evreni anlamak için gerçekleştirilen birçok deneye de ev sahipliği yapıyor.

AA muhabiri, UUİ'nin kuruluşuna ve yapısına dair bilgileri derledi.

Türkiye'nin ilk astronotu Gezeravcı'yı taşıyan uzay aracının "kenetlenmesine" saatler kaldı

Yer çekimsiz ortamdan uyku bölmelerine, Axiom-3'ü Uluslararası Uzay İstasyonu'nda bekleyenler

Astronotların uzaydaki ilk sözleri

İlk Türk astronot Alper Gezeravcı, uzayda "tarih yazmaya" başladı

UUİ'nin inşası, 1984'te önce dönemin ABD Başkanı Ronald Reagan tarafından, sonrasında da bütçesiyle birlikte ABD Kongresi tarafından onaylandı. 1984 ile 1993 arasında tasarlanan UUİ'nin farklı elementleri ABD, Kanada, Japonya ve Avrupa ülkeleri tarafından 1980'li yılların sonlarına doğru inşa edilmeye başlandı.

Lego seti gibi her parçası ayrı inşa edilen UUİ, karmaşık robotik sistemler ve uzay giysili insanlarca uzayda bir araya getirildi.

1993'te tekrar tasarlanan UUİ'ye Rusya da katılması için davet edildi. 15 ülkeden 5 uzay ajansının uluslararası ortaklığında çalışmalarına devam edilen UUİ'nin ilk kısımları 1998'de kurulmaya başlandı. Bu dönemde ilk tekrar kullanılabilen uzay araçları da ABD tarafından geliştirildi. UUİ'nin ana inşası temelde 1998-2011 yıllarında tamamlandı.

İstasyonda devamlı kalınmaya başlanılan tarih de Kasım 2000 oldu. UUİ'de 2 Kasım 2000'de kalan ilk mürettebat NASA astronotu Bill Shepherd ile kozmonot Yuri Gidzenko ve Sergei Krikalev olarak tarihe geçti. 4 ay süren misyonlarının amacı, UUİ'de yaşam sürdürülebilmesi için gerekli görevleri tamamlamaktı.

Sadece bir ülke tarafından kullanılmayan UUİ, Avrupa, ABD, Rusya, Kanada ve Japonya'nın "müşterek programı" olarak görülüyor. UUİ, ABD Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA), Rusya Federal Uzay Ajansı (Roscosmos), Avrupa Uzay Ajansı (ESA), Japonya Uzay Araştırma Ajansı (JAXA) ve Kanada Uzay Ajansının (CSA) katkılarıyla oluşturuldu.

Ana misyon kontrol merkezleri ABD ve Rusya'da yer alırken Kanada, Japonya ve Avrupa'da da birkaç yardımcı kontrol merkezi bulunuyor.

İstasyon, 6 uyku bölmesi, 2 banyosu, bir spor salonu ve 360 derece görünüm sağlayan yuvarlak penceresiyle 6 odalı evden daha büyük bir alandan oluşuyor. Ayrıca yaşam alanları ve laboratuvarlar da UUİ içinde yer alan modüller arasında.

UUİ'nin büyük modülleri ve diğer parçaları için 37'si ABD uzay araçlarıyla, 5'i Rus Proton/Soyuz roketleriyle 42 montaj uçuşu yapıldı.

Saniyede yaklaşık 8 kilometre hızla seyahat eden istasyonda 7 kişiden oluşan uluslararası mürettebat yaşıyor ve çalışıyor. Mürettebatın değişim dönemlerinde istasyonda 7'den fazla kişi bulunabiliyor.

Şu anda UUİ'de bulunan ve 27 Eylül 2023'te göreve başlayan 7 kişilik Expedition 70 ekibinde Andreas Mogensen, Jasmin Moghbeli, Furukawa Satoshi, Loral O’Hara, Konstantin Borisov, Oleg Kononenko ve Nikolai Chub yer alıyor.

UUİ, bir günde 16 kez Dünya etrafında dolaşıyor

UUİ, her 90 dakikada bir Dünya yörüngesi etrafında dönüyor. Bu da UUİ'nin 24 saat içinde Dünya etrafında 16 kez döndüğü ve 16 defa gün batımı ve gün doğumu gördüğü anlamına geliyor.

Yaklaşık bir gün içinde Ay'a eş değer mesafe katedip geri dönen UUİ'nin inşası, geliştirilmesi ve bakımı için astronotlarla kozmonotlar düzenli uzay yürüyüşleri yapıyor.

Uç bölgeleri de dahil, bir Amerikan futbol sahasından bir metre kısa olan UUİ, 109 metre uzunluğunda ve yaklaşık 420 ton ağırlığında.

Dünya'nın yaklaşık 402 kilometre üzerinde yörüngede yer alan UUİ, Rus uzay istasyonu Mir'den 4 kat, ABD'nin Skylab'ından 5 kat büyüklükte.

Yaklaşık 13 kilometre uzunluğundaki kablolar, UUİ'deki tüm elektrikli güç sistemini birbirine bağlıyor. 7 farklı birleşme yeri ve iki uç işlevcisi ya da kolları bulunan robotik Canadarm2, tüm modülleri hareket ettirmek, bilimsel deneyler yürütmek ve hatta uzay yürüyüşü yapan astronotları taşımak için kullanılıyor.

Sistemlerin 50'den fazla bilgisayar tarafından kontrol edildiği UUİ'nin yalnızca ABD bölümünde 400 bin sinyal aktaran 100 veri ağı üzerinden iletişim kuran 44 bilgisayarda 1,5 milyon satırdan fazla uçuş yazılımı kodu çalışıyor.

İstasyonda bulunan 8 güneş panelinin bir dönümü 75 ile 90 kilovat arası güç sağlarken UUİ'deki Su Geri Dönüşüm Sistemi, mürettebatın kargo uzay aracıyla getirilen suya bağlılığını yüzde 65'e düşürüyor.

Uzay araçlarının UUİ'ye kenetlenmesi

UUİ'de Rus ve Avrupa uzay araçlarıyla ABD uzay aracına uygun 2 farklı kenetleme limanı bulunuyor. Uzay aracının kenetlenme bölmesine kendiliğinden yaklaşamadığı durumlarda da UUİ'nin robotik kolu devreye giriyor.

Büyük, 100 tonluk uzay araçlarına uygun şekilde tasarlanan kenetlenme mekanizması sayesinde UUİ'ye doğru itilen uzay aracı, mekanizma tarafından bir tren vagonunun lokomotife bağlanması gibi çekiliyor.

Genellikle misyonlar çerçevesinde pilot olarak görevlendirilen astronotlar, uzay araçlarının UUİ'ye kenetlenmesini temin ederek araç ile istasyon arasındaki bağlantıyı sağlıyor. Böylece astronotlar UUİ'ye geçiş yapıyor ve görevlerini tamamladıklarında da uzay aracını UUİ'den ayırarak Dünya'ya başarıyla dönebiliyor.

Aynı anda UUİ'ye kenetlenebilen uzay araçlarının sayısı 8 ve bu araçlar Dünya'daki fırlatma sürecinin ardından 4 saat sonra UUİ'ye ulaşabiliyor.

AA